Artykuły

Bardzo często mówimy o tym, że zdrowie jest dla nas najwyższą wartością, przy wielu okazjach życzymy zdrowia naszym bliskim. Rozmawiamy też o różnych schorzeniach, wymieniamy się opiniami na temat lekarzy, placówek ochrony zdrowia. Wydaje się jednak, że przeważnie koncentrujemy się na zdrowiu somatycznym, zwłaszcza że symptomy z ciała – ból, gorączka są dla nas łatwo dostrzegalne, wymierne i jednoznacznie odczytujemy je jako sygnały problemów zdrowotnych. Jeżeli zaś chodzi o naszą psychikę i różne zaburzenia z nią związane zachowujemy się, jak byśmy wkraczali na nieznany ląd. Lęk przed chorobą psychiczną, spowodowany wieloma uprzedzeniami i stereotypami, jest w nas głęboko zakorzeniony. Wielu ludzi myśli: “Mnie się to nie może przydarzyć. Każdy, ale nie ja!”. Dane statystyczne mówią, że prawie 25% ludzi miało zaburzenia psychiczne, 15% zaburzenia lękowe o różnym nasileniu, 10 % depresję. Zdrowie psychiczne jest równie ważne jak zdrowie somatyczne. Nie można mówić o zdrowiu, nie biorąc pod uwagę zdrowia psychicznego. Człowiek jest zintegrowaną całością, która może prawidłowo funkcjonować jedynie wtedy, gdy wszystkie jej poszczególne części są zdrowe. Kiedy choruje jeden z narządów naszego ciała, wpływa to ujemnie na cały organizm. Podobnie ma się rzecz z psychiką. Często ludzie o dobrym zdrowiu fizycznym, prowadzący zdrowy styl życia, właściwie się odżywiający – i tak chorują. Może mieć to podłoże psychiczne.

Czym jest zdrowie psychiczne?

Zdrowie psychiczne oznacza brak objawów zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Bywa także określane jako harmonia w obrębie struktury osobowości, harmonia ze środowiskiem społecznym, dobre samopoczucie, zdolność do pracy, miłości i działalności twórczej. WHO opisuje zdrowie psychiczne jako: „stan dobrego samopoczucia, w którym człowiek wykorzystuje swoje zdolności, może radzić sobie ze stresem w codziennym życiu, może wydajnie i owocnie pracować oraz jest w stanie wnieść wkład w życie danej wspólnoty”. Podejmowane są próby opisania cech zdrowej, dojrzałej osobowości. Uważa się, że zdrowy, dojrzały emocjonalnie człowiek respektuje potrzeby swoje i innych ludzi. Jest dobrze przystosowany społeczne - stara się utrzymywać dobre kontakty z innymi ludźmi, jest względnie stały w utrzymywaniu związków emocjonalnych. Jest przy tym autonomiczny, nie zabiega o akceptację innych za wszelką cenę. Akceptuje siebie samego. Jest tolerancyjny, przyznaje sobie i innym prawo do popełniania błędów, nie stawia sobie i innym nierealistycznych wymagań. Akceptuje pewną dozę niepewności w świecie i konieczności myślenia w kategoriach prawdopodobieństwa. Rozumuje w sposób racjonalny, oparty na obiektywnych faktach - konstruuje hipotezy na temat zachowań własnych i innych ludzi, sprawdza ich słuszność, jest otwarty na zmiany. Przyjmuje odpowiedzialność za swoje życie, także odpowiedzialność za własne trudności, nie obwiniając innych osób ani warunków społecznych za własne niepowodzenia. Jest zaangażowany w to, co się dzieje wokół niego, stawia sobie kreatywne cele, dąży do lepszego życia. Stara się realizować swoje cele życiowe, godząc się z ryzykiem niepowodzenia. Nie jest oczywiście tak, że człowiek zdrowy psychicznie nie doświadcza żadnych trudności, dolegliwości psychicznych. Czasami nasze samopoczucie, ale często też myślenie, zdecydowanie odbiega od równowagi, do której jesteśmy przyzwyczajeni. Nie jest to niczym niezwykłym. Osoba zdrowa psychicznie potrafi jednak zmagać się z przeciwnościami losu.

Dlaczego zdrowie psychiczne jest ważne?

Nie ma wątpliwości, co do tego, że zdrowie psychiczne ma ogromne znaczenie z punktu widzenia jednostki, jak i całych społeczeństw. Zdrowie psychiczne jest kapitałem pozwalającym na realizowanie intelektualnego i emocjonalnego potencjału człowieka oraz znalezienie i odgrywanie swoich ról w życiu społecznym, w rodzinie, szkole i w pracy. Przebieg naszego życia zależy w dużym stopniu od naszego zdrowia psychicznego. Umiejętność radzenia sobie ze swoimi emocjami i odnajdywania się w sytuacjach trudnych, ma jeszcze większy wpływ na nasze życie, niż zdolności umysłowe i iloraz inteligencji. Emocje szczególnie mocno wpływają na nasze dążenia i sposób postępowania, na to czy wierzymy, że coś możemy zrobić. Zazwyczaj od stanu emocji zależy czy rozpoczniemy realizację konkretnego celu oraz jaką konsekwencję w tym wykazujemy. Emocje i sfera psychiczna mają bardzo duży wpływ na nasze szczęście i poczucie radości życia - wiążą się bardzo mocno z naszą samoakceptacją i akceptacją innych oraz z jakością relacji z naszym otoczeniem (relacji z partnerem, z rodziną i najbliższymi, z relacjami w pracy, poczuciem harmonii lub dysharmonii z otaczającymi nas ludźmi). Dobre zdrowie psychiczne stanowi część socjalnego, ludzkiego i gospodarczego kapitału społeczeństwa. Jego zły stan może natomiast przyczynić się do gwałtownego obniżenia jakości życia dotkniętych nim osób i ich rodzin. Zły stan zdrowia psychicznego jest jedną z trzech najczęściej występujących przyczyn nieobecności w pracy oraz jednym z głównych powodów przechodzenia na wcześniejszą emeryturę czy rentę inwalidzką. Społeczeństwo, a także systemy edukacyjne, socjalne, gospodarka i wymiar sprawiedliwości, ponoszą znaczne koszty związane ze złym stanem zdrowia psychicznego. Zły stan zdrowia psychicznego kosztuje Unię Europejską około 3 – 4 % PKB, głównie na skutek utraty produktywności. O tym, jak ważne jest zdrowie psychiczne, może świadczyć chociażby fakt, że Unia Europejska podejmuje wiele inicjatyw na rzecz poprawy zdrowia psychicznego swoich obywateli. Europejska konferencja ministerialna WHO na temat zdrowia psychicznego, która odbyła się w styczniu 2005 r., opracowała ramy kompleksowych działań oraz zwiększyła polityczne zaangażowanie w kwestie zdrowia psychicznego. Powstała tzw. Zielona Księga, która proponuje ustanowienie wspólnotowej strategii zdrowia psychicznego.

Jak wygląda stan zdrowia psychicznego w Polsce / Unii Europejskiej?

Szacuje się, że ponad 27 % dorosłych Europejczyków doświadcza przynajmniej jednego z przejawów złego stanu zdrowia psychicznego w roku. Do najbardziej znanych przejawów złego stanu zdrowia psychicznego w UE należą zaburzenia nastroju i depresja. Szacuje się, że do 2020 r. depresja będzie najczęstszą przyczyną zachorowalności w krajach rozwiniętych. Obecnie w Unii Europejskiej co roku około 58 tysięcy obywateli umiera w wyniku popełnienia samobójstwa – więcej niż rocznie ginie w wypadkach drogowych, zabójstwach, czy z powodu HIV/AIDS, a powodem 90% samobójstw są zaburzenia psychiczne. W naszym kraju aż 31% Polaków obawia się o swoje zdrowie psychiczne, a 72% uważa, że warunki życia w Polsce są szkodliwe dla zdrowia psychicznego i zwiększają zagrożenie chorobami psychicznymi.

Od czego zależy nasze zdrowie psychiczne?

Stan psychiczny ludzi jest zdeterminowany wieloma czynnikami, w tym biologicznymi (np. genetycznymi, płciowymi), indywidualnymi (np. doświadczeniami osobistymi), rodzinnymi i społecznymi (np. wsparcie społeczne) oraz ekonomicznymi i środowiskowymi (np. status społeczny i warunki życia). Z pewnością łatwiej zachować zdrowie, jeśli się nie jest obciążonym tym, co się zdobyło w procesie rozwoju psychicznego i wychowania, gdy człowiek nie ma przykrego bagażu rozmaitych wspomnień, złych doświadczeń, urazów, które rzutują na późniejsze mechanizmy radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Łatwiej jest być zdrowym również bez obciążeń odziedziczonych, związanych z wyposażeniem genetycznym - mam tu na myśli zarówno cechy biologiczne, jak i dziedziczenie społeczne, czyli przejmowanie od środowiska takich doświadczeń, które utrudnia znalezienie właściwych rozwiązań. Można więc stwierdzić, że na zachowanie zdrowia psychicznego rzutuje z jednej strony to, co człowiek nosi w swoim doświadczeniu i biologicznym, i społecznym, z drugiej natomiast to, czego nauczył się doświadczać i rozwiązywać w okresie rozwoju psychicznego - od wczesnego dzieciństwa, po wiek dojrzały, a nawet później.

Jak dbać o nasze zdrowie psychiczne?

Aby zwiększyć własne szanse na długotrwałe, oparte na solidnych podstawach zdrowie psychiczne, konieczne jest podejmowanie regularnych działań z zakresu higieny psychicznej. Właściwa higiena psychiczna to działania zmierzające do ochrony zdrowia psychicznego. Higiena psychiczna to z jednej strony profilaktyka, chroniąca nas przed obniżeniem nastroju, niepokojem, nadmiernym stresem, które w konsekwencji mogą prowadzić do bardzo poważnych skutków, takich jak załamanie nerwowe czy utrata wiary w sens życia. Z drugiej strony higiena psychiczna to sprawne, efektywne radzenie sobie z występującymi w naszym życiu trudnościami. Czasami się mówi, że trzeba unikać stresów, żeby być zdrowym psychicznie. To jednak błędna postawa. Nie tyle powinno się unikać stresów, co uczyć się je rozwiązywać w sposób skuteczny, właściwy. Tak jak nasze mięśnie potrzebują odpoczynku po pracy fizycznej, czy intensywnym ruchu, tak i nasza psychika musi mieć szansę na powrót do sił po trudnym, wyczerpującym dniu, czy przykrym zdarzeniu. Niekiedy wystarczy spacer czy spotkanie ze znajomymi, czasami przydadzą się ćwiczenia relaksacyjne lub medytacja, kiedy indziej potrzebny jest sen, czy rozładowanie napięć. Warto mieć kilka własnych, sprawdzonych sposobów odreagowywania stresów i niepowodzeń, które możemy w razie konieczności wykorzystać. Nawet pomimo podejmowania działań z zakresu higieny psychicznej i dbania o własne zdrowie psychiczne, u wielu z nas istnieje niestety ryzyko pojawienia się utraty równowagi wewnętrznej, a nawet wystąpienia zaburzeń psychicznych. W takiej sytuacji najważniejsze jest jak najwcześniejsze wychwycenie symptomów pogarszania się zdrowia psychicznego oraz zgłoszenie się do profesjonalisty – psychologa, psychoterapeuty, psychiatry. Ważne jest więc, żeby jak najwięcej wiedzieć na temat zaburzeń psychicznych, ich objawów, aby móc szybko i skutecznie zareagować, gdy my sami lub nasi bliscy doświadczymy pogorszenia zdrowia psychicznego.

Autorka: Dominka Kopystecka - lekarz psychiatra

Opracowano na podstawie:

• K. Dąbrowski: Zdrowie psychiczne. Warszawa: PWN, 1985
• S. Pużyński: Leksykon psychiatrii. Warszawa: PZWL, 1993
• F.Michael Stark, Fritz Bremer, Ingeborg Esterer: Przecież ja nie zwariowałem
• Zielona Ksiega: „Poprawa zdrowia psychicznego ludności – strategia zdrowia psychicznego dla Unii Europejskiej”
• Internet